سیاست‌های چندنرخی ارزی و تخصیص ارز دولتی به واردکنندگان تجهیزات پزشکی، یکی از دلایل اصلی افزایش واردات و کاهش تولید داخلی در این حوزه است. این سیاست، نه‌تنها به رانتخواری دامن زده، بلکه مانع از توسعه فناوری‌های داخلی وارتقای سطح سلامت جامعه شده است.
تفاوت فاحش بین نرخ ارز دولتی و بازار آزاد، علاوه بر تشدید فساد و رانتخواری، به سودآوری بیشتر واردات نسبت به تولید داخلی منجر شده است. معرفی نرخ دلار 28,500 تومانی در سال 1402 نیز بر پیچیدگی‌های این معضل افزوده است.
تشدید واردات تجهیزات پزشکی در سایه سیاست‌های چندنرخی ارزی
براساس آمارنامه تجهیزات پزشکی سال 1402، در سال گذشته بالغ بر 1.72 میلیارد دلار ارز برای واردات تجهیزات پزشکی اختصاص یافته که بخش قابل توجهی از آن (48 درصد) با نرخ ارز 4,200 تومانی تأمین شده است. همچنین 33 درصد از این ارز با نرخ 28,500 تومانی و مابقی با نرخ‌های دیگر تأمین شده است.
افزایش 30 درصدی واردات در مقایسه با سال قبل
با وجود افزایش قابل توجه نرخ ارز آزاد در سال 1402، میزان واردات تجهیزات پزشکی نسبت به سال قبل 30 درصد افزایش یافته است. این امر نشان می‌دهد که سیاست‌های چندنرخی ارزی و تفاوت فاحش بین نرخ ارز دولتی و بازار آزاد، انگیزه واردات را به شدت تقویت کرده است.
تضاد سیاست‌ها و افزایش واردات کالاهای قابل تولید داخل
تخصیص ارز 4200 تومانی به برخی کالاها مانند استنت‌های دارویی که امکان تولید داخلی آن‌ها وجود دارد، منجر به افزایش چشمگیر واردات این کالاها شده است. به عنوان مثال، تعداد واردات استنت دارویی از 305 هزار عدد در سال 1401 به 550 هزار عدد در سال 1402 رسیده است. این در حالی است که برخی از کالاهای دارای تولید داخلی نیز با نرخ ارز 28,500 تومانی وارد می‌شوند که نشان از عدم هماهنگی سیاست‌ها و سوءاستفاده برخی واردکنندگان دارد.
سودآوری بیشتر واردات نسبت به تولید داخل
فعالان صنعت تجهیزات پزشکی معتقدند که تفاوت قابل توجه بین نرخ ارز دولتی و بازار آزاد، سودآوری واردات را به شدت افزایش داده و در نتیجه، تولیدکنندگان داخلی را با چالش جدی مواجه کرده است. بهره‌مندی واردکنندگان از نرخ ارز پایین‌تر دولتی، یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش واردات و کاهش تولید داخلی است.
با وجود تاکید بر اهمیت تک‌نرخی کردن ارز، برخی گروه‌ها همچنان با استفاده از بهانه‌هایی مانند حفظ سلامت مردم، از اجرای این سیاست جلوگیری می‌کنند.
براساس جدیدترین آمار، حوزه دندانپزشکی بیشترین سهم را در ارزبری تجهیزات پزشکی دارد. فیکسچرهای دندانپزشکی با ارزبری 97.63 میلیون دلار در صدر این فهرست قرار دارند. استنت‌های دارویی نیز با ارزبری 97.36 میلیون دلار در رتبه دوم قرار گرفتند. تجهیزات قلبی با ارزبری 46 میلیون دلار، دستگاه‌های شتاب‌دهنده خطی با 45 میلیون دلار و کامپوننت‌های زانو با مجموع 57.83 میلیون دلار نیز از جمله تجهیزات پرکاربرد با ارزبری قابل توجه بوده‌اند. علاوه بر این، نوار تست قند خون با 31.25 میلیون دلار و تجهیزات تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن و سونوگرافی به ترتیب با 19.64 میلیون دلار و 19.41 میلیون دلار ارزبری داشته‌اند.
ابهامات و چالش‌های ادامه‌دار در حوزه واردات تجهیزات پزشکی
با وجود گذشت سال‌ها از اعمال قوانین بر واردات تجهیزات پزشکی، همچنان ابهامات بسیاری در این حوزه وجود دارد. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، تفاوت فاحش بین نرخ ارز بازار آزاد و نرخ ارز ترجیحی است که به واسطه آن، شرکت‌های واسطه نقش پررنگ‌تری در واردات این تجهیزات ایفا می‌کنند.
پرسش‌های بی‌پاسخ در خصوص تعیین نیاز و سهمیه‌بندی ارز
یکی از سؤالات اساسی این است که چه نهاد یا سازمانی مسئول تعیین میزان نیاز کشور به تجهیزات پزشکی مختلف و سهمیه‌بندی ارز مورد نیاز برای هر کالا است؟ عدم شفافیت در این زمینه، زمینه را برای سوءاستفاده و رانتخواری فراهم کرده است.
هر بار که امید به حل مشکل ارز چندنرخی و ایجاد شفافیت در این حوزه می‌رود، مشکلات جدیدی سر برآورده و این معضل همچنان پابرجا می‌ماند. به نظر می‌رسد که این مسئله به یک زخم کهنه تبدیل شده است که درمان آن به تعویق افتاده است.
ضرورت سرمایه‌گذاری در تولید داخلی تجهیزات پزشکی و حذف ارز چندنرخی
با یک محاسبه ساده می‌توان دریافت که اگر تنها بخشی از ارز صرف شده برای واردات برخی تجهیزات پزشکی مانند کاغذ تست قند خون یا سمعک، در داخل کشور و در همان حوزه سرمایه‌گذاری می‌شد، امروز نه‌تنها به این حجم از واردات نیاز نداشتیم، بلکه می‌توانستیم ارز قابل توجهی نیز صرفه‌جویی کنیم.
راهکارهای دستیابی به خودکفایی در تولید تجهیزات پزشکی:
برای دستیابی به استقلال در تأمین تجهیزات پزشکی و کاهش فساد ناشی از سیاست‌های ارزی چندگانه، ضروری است دولت اقدامات زیر را به انجام برساند:
حمایت از تولید داخلی: ایجاد تسهیلات مالی و اعتباری برای تولیدکنندگان داخلی، حمایت از تحقیق و توسعه در این حوزه و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تولید تجهیزات پزشکی با کیفیت بالا.
ارتقای فناوری: سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و انتقال دانش فنی به منظور تولید تجهیزات پزشکی پیشرفته و رقابت با محصولات وارداتی.
بهبود سیاست‌های ارزی: حذف ارز چندنرخی و ایجاد یک نرخ ارز واحد، شفاف و پایدار برای جلوگیری از رانتخواری و فساد در این حوزه.
جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی: ایجاد محیطی امن و جذاب برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در حوزه تولید تجهیزات پزشکی.
حمایت از تشکل‌های تولیدی: مشورت با تشکل‌های تولیدی و بهره‌گیری از نظرات آن‌ها در تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های حمایتی.
مقایسه بودجه تجهیزات پزشکی با بودجه توسعه فناوری
یکی از نکات مهم در بررسی تخصیص ارز به واردات تجهیزات پزشکی، مقایسه آن با اختصاص بودجه به توسعه فناوری در کشور است. به عنوان مثال، بودجه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال گذشته کمتر از 50 میلیون دلار بوده است. اگر بخواهیم به یک شرکت فناور برای توسعه صادرات، برندسازی یا تولید یک محصول پیشرفته 5 میلیون دلار کمک هزینه کنیم، آیا چنین حمایتی ممکن است؟
پاسخ به این سؤال به نشان می‌دهد که توسعه فناوری و تولید محصولات راهبردی تا چه حد در اولویت قرار دارد. از سوی دیگر، ارزیابی برای تولید تجهیزات پزشکی تخصیص داده می‌شود و از سوی دیگر، بودجه توسعه فناوری به مراتب کمتر از نیازهای واقعی است. این تضاد در سیاستگذاری، نتیجه‌ای جز تضعیف تفکر تحقیق و توسعه و نابودی توان تولید داخلی نخواهد بود.
این سیاست دوگانه به جای آنکه نوآوری و تولید داخلی را تقویت کند، وابستگی به واردات را افزایش دهد و ظرفیت‌های فناورانه کشور را تضعیف می‌کند.
انتظارات از دولت جدید
انتظار می‌رود دولت جدید اقدامات عملیاتی برای تحقق این هدف در حوزه تجهیزات پزشکی انجام دهد. همچنین، ضروری است که در فرآیند حذف ارز چندنرخی، به منظور جلوگیری از توزیع رانت، از نظرات و پیشنهادات تشکل‌های تولیدی و خرد جمعی استفاده شود.
مزایای حذف ارز چندنرخی و سرمایه‌گذاری در تولید داخلی
کاهش وابستگی به واردات: کاهش نیاز به واردات تجهیزات پزشکی و افزایش خودکفایی در این حوزه.
کاهش قیمت تمام شده تجهیزات: با افزایش تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات، می‌توان به کاهش قیمت تجهیزات پزشکی برای بیماران کمک کرد.
ایجاد اشتغال: سرمایه‌گذاری در تولید تجهیزات پزشکی می‌تواند منجر به ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی شود.
افزایش کیفیت تجهیزات: با حمایت از تولید داخلی و ارتقای فناوری، می‌توان به تولید تجهیزات پزشکی با کیفیت بالاتر دست یافت.
کاهش فساد: حذف ارز چندنرخی و شفاف‌سازی در فرآیند تخصیص ارز، می‌تواند به کاهش فساد و رانتخواری در این حوزه کمک کند.
حذف ارز چندنرخی و سرمایه‌گذاری در تولید داخلی تجهیزات پزشکی، یکی از راهکارهای اساسی برای بهبود وضعیت سلامت کشور و کاهش هزینه‌های درمانی است. با اتخاذ سیاست‌های درست و حمایت از تولیدکنندگان داخلی، می‌توان به خودکفایی در تولید تجهیزات پزشکی دست یافت و از مزایای اقتصادی و اجتماعی آن بهره‌مند شد.
در بسیاری از کشورهای پیشرفته در حوزه بهداشت و درمان، سیاست‌های حمایتی به گونه‌ای تنظیم می‌شوند که به جای تزریق یارانه‌ها به حلقه ابتدایی و تخصیص ارز ترجیحی به واردکنندگان، این کمک‌ها از طریق سیستم‌های بیمه به خود بیماران پرداخت می‌شود. این روش علاوه بر کاهش فساد و رانتخواری، باعث می‌شود که حمایت‌ها مستقیماً به دست مصرف‌کنندگان برسد.
با استفاده از این موارد، هم کیفیت و هم قیمت تجهیزات پزشکی در کنترل قرار می‌گیرند و از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری می‌کنند. به این ترتیب، نه‌تنها بیماران به‌طور مستقیم از حمایت‌ها بهره‌مند می‌شوند، بلکه بازار تجهیزات پزشکی نیز به رقابت سالم و افزایش تولید داخلی سوق پیدا می‌کند. این امر باعث می‌شود که افزایش سرمایه‌گذاری در تحقیقات و توسعه داخلی افزایش یابد که در نهایت به بهبود خودکفایی در صنعت تجهیزات پزشکی منجر می‌شود.
منبع : خبرگزاری تسنیم
